این نشست با هدف تبیین و پاسخگویی به مهم‌ترین شبهات واردشده بر کتاب شریف نهج‌البلاغه به عنوان یک گام مقدماتی و تمهیدی برای پژوهشگران به ویژه گفتمان نخبگانی نهج البلاغه پژوهشگاه جامعه الزهرا برگزار گردید. مهم‌ترین محورهای بحث به شرح ذیل است:
۱. ماندگاری و اعتبار نهج‌البلاغه
نهج‌البلاغه بر پایه‌ی گنجینه‌ای عظیم از کلمات امام علی(ع) که توسط اصحاب ایشان همچون «حارث اعور» همزمان با ایراد، ضبط می‌شد، شکل گرفته است. پیش از تدوین سید رضی، حدود ۵۰۰ خطبه از امام در منابع متقدم وجود داشته که سید رضی با معیار ادبی، فاخرترین آنها را گلچین کرده است. (ر.ک: مصادر نهج‌البلاغه، سید عبدالزهراء حسینی، ج۱، ص۵۷)
- شبهه انتساب به سید مرتضی
این شبهه که اولین بار توسط ابن خلکان (قرن ۷ ق) به صورت کاملاً غیرمستند و با انگیزه‌های فرقه‌ای مطرح شد، با کشف مصادر کهنِ متون نهج‌البلاغه در منابع پیش از سید رضی (قرن ۴ ق) به طور کامل باطل گردید. تحقیقات نشان می‌دهد حدود ۹۰ درصد مطالب نهج‌البلاغه در این مصادر کهن یافت می‌شود. (ر.ک: استناد نهج‌البلاغه، امتیاز علی خان عرشی، ص۱۲۳)
۳ . شبهه ادبی بودن متن
این ادعا که سبک ادنی و استفاده از آرایه‌های لفظی مانند سجع، نشانه‌ی جعل در دوره‌های متأخر است، نادرست می‌باشد؛ چرا که اولاً، سید رضی به عنوان یک ادیب، بخش‌های ادبی را گزینش کرده و ثانیاً، اوج بلاغت و استفاده از صناعات ادبی در خود قرآن کریم و خطبه‌های عصر جاهلی موجود است. (خطبه ۱ نهج‌البلاغه)
۴. شبهه وجود مطالب فلسفی
واژگانی چون «جوهر» و «عرض» که در نهج‌البلاغه به کار رفته (مانند خطبه ۱)، بر معنای لغوی و عرفی خود دلالت دارد، نه معنای اصطلاحی فلسفی آن که متأخر است. این مفاهیم، ناشی‌از عمق تفکر عقلی و خداشناسی امام علی(ع) است. (ر.ک: المیزان، علامه طباطبایی، ج۲، ص۳۴۵)
- واکاوی دو شبهه محتوایی کلیدی
-شبهه نقصان عقل زنان (خطبه ۸۰): این عبارت ناظر به تفاوت «غالب» در قوای ادراکی (غلبه‌ی عقلانیت محض در مردان و عواطف در زنان) است، نه یک نقص ذاتی. این تفاوت، در راستای تکامل نقش‌های مکمل در نظام خانواده و جامعه است و هیچ تعارضی با کرامت انسانی زن ندارد. (ر.ک: ماوراء الفقه، شهید صدر، ج۷، ص۲۹۱)
- شبهه تمجید از خلیفه دوم (خطبه ۲۲۸): بر اساس مصادر متقدم مانند تاریخ طبری، این جمله در اصل، شعر یک زن در رثای عمر بوده و امام در مقام «نقل قول» آن را بیان فرموده‌اند، نه «انشاء» مدح. این نقل، با سیل انتقادات صریح امام از خلفا در خطبه‌ی شقشقیه (خطبه ۳) در تعارض کامل است. (تاریخ الطبری، ج۴، ص۲۲۶)
جمع‌بندی با تاکید بر روش‌شناسی پاسخ به شبهات
دفاع از نهج‌البلاغه، نیازمند روشی علمی و ۷ مرحله‌ای است: ۱. شناسایی دقیق شبهه ۲. توجه به مخاطب ۳. تشکیل پرونده‌ی متن ۴. تشکیل پرونده‌ی پاسخ‌ها ۵. بررسی نقادانه ۶. تبیین نظر مختار ۷. ارائه‌ی نهایی. این روش، الگویی برای دفاع از تمام معارف دینی است.
منابع برای مطالعه بیشتر:
- کتاب شبهات نهج‌البلاغه، سید محمدکاظم طباطبایی
- مصادر نهج‌البلاغه، سید عبدالزهراء حسینی
- استناد نهج‌البلاغه، امتیاز علی خان عرشی
نظرات